Хелсиншки комитет за човекови права – 30 години постоење

Хелсиншкиот комитет за човекови права е здружение на граѓани регистрирано во 1994 година. Комитетот ја следи состојбата со човековите права, дава правна помош, соработува со други организации и државни органи со цел да се подобри унапредувањето, почитувањето и заштитата на човековите права и слободи.

Целта на Комитетот е заштита и унапредување на човековите права и слободи загарантирани со Уставот на Република Северна Македонија, меѓународните инструменти и завршниот акт на Хелсинки од 1975 година, како и градење демократски услови во кои тие можат да се остварат врз основа на владеење на правото.

Комитетот тргнува од премисата дека сите луѓе треба да имаат можност да ги уживаат и практикуваат своите основни права и слободи и треба да можат да ги заштитат во случај на повреда или ограничување. Ова е основата на владеењето на правото, човековите права и демократијата.

Комитетот, во својата цврста заложба за унапредување на човековите права и усогласување на домашните практики со стандардите на Европската Унија, спроведува системски мониторинг на човековите права, нуди бесплатна правна помош и ги штити правата на физичките и правните лица во Северна Македонија и пред меѓународните тела. Дополнително, составува редовни и специјални извештаи, врши анализи и генерира релевантни документи за состојбите со човековите права.

Комитетот, исто така, организира различни активности за граѓански ангажман, како што се конференции, семинари и јавни акции, додека активно го промовира развојот на демократијата, владеењето на правото и граѓанското општество. Хелсиншкиот комитет презема активности од јавен интерес согласно Законот за здруженија на граѓани.

Стратешки цели на Хелсиншкиот комитет за човекови права:

• Подобрување на системот за превенција, заштита и унапредување на човековите права на сите нивоа,
• Промовирање на демократска култура меѓу сите чинители во општеството кон унапредување на човековите права,
• Зајакнување на внатрешните капацитети на Хелсиншкиот комитет за човекови права за да се обезбеди долгорочна одржливост.

Стратешки области на работа на Хелсиншкиот комитет за човекови права се:

Обезбедување на бесплатна правна помош

Хелсиншкиот комитет дава бесплатна правна помош од своето формирање во 1994 година, а од 2016 година е регистриран од Министерството за правда како овластена граѓанска организација за примарна правна помош согласно Законот за бесплатна правна помош. Главните целни групи на оваа програма се:

• Сиромашни и социјално ранливи семејства;
• Жртви на семејно и родово насилство;
• Жртви на дискриминација;
• Ромската популација;
• Работници чии работнички права се повредени.

Правда (борба против корупција, мониторинг)

Националните и меѓународните извештаи за состојбата на човековите права, без исклучок, го посочуваат судството како главна пречка за целосно почитување на принципот на владеење на правото. Независноста на судството, имено влијанието на извршната власт врз судството, несоодветните вештини и знаења на судиите и јавните обвинители, недостатокот на транспарентност во работата на судските органи, неконзистентна судска практика и отсуството на ефикасна правна заштита, особено ограничен пристап до правдата, повреди на правото на судење во разумен рок, вклучувајќи го и правото на фер судење во разумен рок. невиноста, се меѓу истакнатите проблеми кои опстојуваат со години.

Затворени институции (затвори, установи за притвор, полициски станици, психијатриски установи и други затворени институции)

Поправни установи

Иако Република Северна Македонија има соодветни законски и институционални рамки, нивната имплементација не успева, што не ги задоволува меѓународните стандарди за спречување на тортура и нечовечко постапување. Општите услови во поправните установи се сурови, нехумани и понижувачки. Корупцијата, малтретирањето од затворските чувари, насилството меѓу затворениците, небезбедните и нехигиенски услови, неквалификуваниот персонал и несоодветната здравствена заштита се сериозни проблеми во сите воспитно-поправни установи.

Полициско однесување

Изминативе години се забележани бројни случаи на полициско недолично однесување, меѓу кои злоупотреба на полициските овластувања и употреба на непропорционална, нелегитимна и неоправдана сила и принуда, особено врз една од најранливите групи граѓани во нашата земја, Ромите. Одделот за внатрешна контрола, форензичките истраги и професионалните стандарди при Министерството за внатрешни работи сè уште се недоволно ефективни тела задолжени да ги заштитат граѓаните во случаи на пречекорување и злоупотреба на полициските овластувања. И покрај тоа што е воспоставен надворешен механизам за контрола на полициската работа и покажа одредени подобрувања во гонењето случаи на тортура и нечовечко постапување, тој сè уште не е доволно ефикасен.

Психијатриски установи

Психијатриските установи често се препознаваат како места каде лицата лишени од слобода се подложени на тортура и нечовечко постапување, главно поради материјалните услови во овие установи. Иако Комитетот за спречување на тортура при Советот на Европа ги признава напорите на надлежните органи за спроведување на сеопфатна програма за деинституционализација на психијатриските пациенти, сепак има голем број пациенти на кои не им е потребна медицинска нега и поради недостаток на соработка и комуникација меѓу институциите, остануваат во овие установи долги години. Хелсиншкиот комитет ќе врши мониторинг посети на психијатриски установи и посебни установи за лица со попреченост, ќе дава правна помош на лицата лишени од слобода и нивните семејства и ќе спроведе обука за семејствата и старателите на лицата лишени од слобода за препознавање на тортура и нечовечко постапување и заштитни механизми.

Во Република Северна Македонија не постои систематски и суштински институционален пристап кон делата засновани на предрасуди и нетолеранција, имено говорот на омраза и злосторствата од омраза. Одговорот на надлежните органи за гонење на овие дела целосно недостасува, а свеста кај граѓаните да ги пријават е ниска. Не се преземаат доволно превентивни мерки, вклучително и едукација за човекови права и подигање на јавната свест. Следствено, државата не обезбедува специфична заштита и поддршка на жртвите. Најчести жртви и сторители на говор на омраза и злосторства од омраза се младите. Во текот на изминатите години, сексуалната ориентација и родов идентитет, етничката припадност и политичката припадност беа трите главни основи за говор на омраза, кои постојано се појавуваат како најзастапени, а бројот на регистрирани случаи варира во зависност од општествено-политичките околности и индивидуалните појави. Хелсиншкиот комитет користејќи ја воспоставената онлајн платформа (www.govornaomraza.mk) ќе продолжи да го документира говорот на омраза. Преку оваа платформа на граѓаните им се овозможува да пријавуваат инциденти и се подига свеста за последиците од говорот на омраза.

Говор на омраза и злосторства од омраза

Комитетот има за цел да го подобри законодавството и институционалниот одговор во оваа област преку измени и дополнувања на законите и политиките, имплементација на ефективни правни лекови и зајакнување на институциите. Една од целите беше и сè уште е да се зајакне националниот одговор на злосторствата од омраза и говорот на омраза преку мониторинг, регистрација, известување, обезбедување правна помош и гонење на злосторствата од омраза. Пријавувањето на злосторствата од омраза е еден вид показател за обемот, природата и зачестеноста на инцидентите со криминал од омраза извршени во земјата. Целта е да се зголеми јавната свест за штетните ефекти од говорот на омраза и нетолеранцијата преку ваквиот пристап и спроведувањето на овие активности. Дополнително, Хелсиншкиот комитет останува единствената невладина организација која испраќа информации до ОБСЕ/ОДИХР за состојбата со злосторствата од омраза во земјата.

Дискриминација

Комитетот смета дека државата мора да обезбеди ефикасна заштита од сите форми на дискриминација и да обезбеди еднаков пристап до правда за сите. Главната цел е да се подобрат законите за целосно имплементирање на меѓународните стандарди во оваа област. Стратешка цел на Комитетот е дополнително зајакнување на механизмите за заштита и создавање практични услови за идентификување, спречување и санкционирање случаи на дискриминација и овозможување пристап до правдата. Комитетот  соработува со телата за еднаквост, пред се’ со Комисијата за спречување и заштита од дискриминација и Народниот правобранител, но и ја следи нивната работа. Мониторинг се врши и на работата на судовите и другите институции во земјава.